مقایسه چهارنوع خمیردندان رایج در ایران بر سایش مینای دندان
مسواك زدن همراه با خمير دندان رايجترين و مهمترين روش حفظ بهداشت دهان و دندان به شمار ميرود. با اين وجود استفاده از اين محصولات مضرات و عوارضي از جمله سایش بافتهاي دنداني را به دنبال دارد. هدف از اين پژوهش، بررسي و مقايسه ساير مينايي سه نوع خمير دندان ايراني و يك نوع خمير دندان مشابه خارجي بود.
مواد و روشها:
اين پژوهش از نوع تجربي - آزمايشگاهي بر روي چهار گروه 6 تايي از نمونههاي مينايي به ابعاد 3 × 5 × 5 ميليمتر به دست آمده از 24 دندان قدامي سالم كشيده
شده انسان انجام شد. پروفايل سطحي اوليه نمونهها با دستگاه پروفيلومتر اندازهگيري شد و
سپس نمونهها در دستگاه سايش brushing cross V8 گذاشته شدند و با مسواكها و محلول
خمير دندان، تحت سايش قرار گرفتند. بعد از خشك كردن نمونهها، پروفايل سطحي ثانويه
آنها با دستگاه پروفيلومتر اندازهگيري شد. اختلاف اعداد به دست آمده قبل و بعد از عمليات
سايش، به عنوان ميزان سايش نمونهها اندازهگيري شد . نتايج با كمك نرمافزار SPSS و
آزمونهاي ANOVA way-One و ANOVA measures Repeated مورد تجزيه و تحليل
آماري قرار گرفت (05 0 = /α (.
يافتهها:
بين ميانگينهاي ميزان سايش قبل و بعد از عمليات سايش در هر گروه، تفاوت
معنيداري وجود داشت ( 001 0 < /value p .(اما اثر نوع خمير دندان بر ميزان سايش،
معنيدار نبود ( 991 = 0 /value p (و در مقايسه ميانگين اختلاف قبل و بعد از عمليات سايش
بين 4 گروه با يكديگر تفاوت معنيداري وجود نداشت ( 883 0 = /value p .(
نتيجهگيري:
با توجه به يافتههاي مطالعه حاضر، تفاوت معنيداري ميان سايش مينايي خمير
دندانهاي ايراني با خمير دندان مشابه خارجي مشاهده نگرديد.
پاك ميكروبي، به عنوان فاكتور اتيولوژيك اصلي مرتبط با
بيماريهاي پريودونتال، به طور گستردهاي مورد پذيرش قرار
گرفته است .]1 ]كنترل پلاك شامل برداشت پلاك دنداني بر
اساس يك برنامه منظم و پيشگيري از تجمع مجدد آن بر روي
دندانها و سطوح لثهاي مجاور ميباشد ]2 ]كه از اجزاي اصلي
درمان دندانپزشكي و به صورت روزانه بر عهده خود بيمار
ميباشد. رايجترين روشهاي كنترل پلاك شامل روشهاي
مكانيكي و شيميايي است. در درمان، هدف اصلي از مسواك زدن
حذف پلاك از سطح دندانها است 4[ - ]2 . تميز كردن مكانيكي
دندان به وسيله مسواك و خمير دندان رايجترين روش حذف
پلاك بالاي لثهاي ميباشد 6[ ، ]5 . از فوايد مسواك زدن، برداشت
پلاك، حذف رنگدانههاي خارجي، پيشگيري از بيماريهاي لثه
و جلوگيري از پوسيدگي دندانها ميباشد .]3 ]
در عمل مسواك زدن، عوامل مختلفي حذف پلاك را تحت
تأثير قرار ميدهند:
١ -عوامل مربوط به بيمار ( انگيزه، نيروي مسواك زدن و
روش آن 8[. ، (]7
٢ -عوامل مكانيكي مربوط به مسواك ( طراحي سر و
بريستلها، ژئومتري و سختي بريستلها .]9(]
٣ -خمير دندان و محتويات آن.
در اين ميان، خمير دندانها به تميز كردن و پاليش كردن
سطوح دندانها، جلوگيري از بلوغ پلاك، افزايش مقاومت دندان
در برابر پوسيدگي، برداشتن رنگدانهها و دبريهاي غذايي و ايجاد
حس تازگي در دهان كمك ميكنند[11 ،10 [.
اگرچه درباره منافع و مزاياي مسواك زدن با خمير دندان
مطالب بسياري گفته شده است، اما كمتر به زيانهاي ناشي از
استفاده غلط از اين روش و يا مضرات خمير دندانهاي
نامناسب پرداخته شده است. مصرف خمير دنداني كه
خصوصيات لازم و مناسب را ندارد، گذشته از اينكه نتيجه
مثبتي به همراه ندارد، حتي ميتواند سبب زيانهايي مثل صدمه
زدن به بافت دهان و دندان و ايجاد سايش فزاينده در مواد
ترميمي و بيماري لثه گردد[12 .[سايش بيش از حد دندانها
ميتواند منجر به آسيبديدگي مينا و در بعضي موارد آسيب عاج
دندان، افزايش حساسيت دندانها، مشكلات زيبايي و در نهايت
آسيب به دستگاه جونده شود[13 .[اين مسأله به ويژه در موارد
تحليل لثه و اكسپوز شدن سطح ريشه به محيط دهان به شكل
شديدتري خود را نشان ميدهد[15 ،14 .[از طرف ديگر، با
توجه به استفاده گستردهتر از كامپوزيتها در ترميمهاي دنداني
و حساسيت آنها به سايش و فرسايش (در مقايسه با آمالگام )،
اهميت استفاده از خمير دندان مناسب چشمگير تر از پيش به
نظر ميآيد[12 .[
توان تميزكنندگي خمير دندان بستگي به مواد ساينده آن دارد
و اين در حالي است كه خمير دنداني بهتر است كه با كمترين
ميزان مواد ساينده، بيشترين قدرت تميزكنندگي را داشته
باشد[16 [. با اين وجود، اين مسأله كه درجه اي از سايش
(Abrasion (توسط خمير دندان، بايد توسط دندان ها تحمل شود
تا دندانها به خوبي تميز شو دند، ر دندانپزشكي به طور گسترده
مورد قبول واقع شده است[17 ،10 .[
البته بايد توجه داشت كه سايش، يك پديده معمول در
دندانپزشكي است و يكي از مهمترين عوامل تخريب دندان
ميباشد. سايش در سطح جونده، بيشتر در خلال عمل جويدن
توسط فشار بين دندانها و سايش در سطوح جانبي، بيشتر توسط
مسواك و خمير دندان ايجاد ميشود. سايش دندانها اتيولوژي
مولتي فاكتوريال دارد كه شامل اروژن، اتريشن و ابريژن
ميباشد[18 [.
به نظر ميرسد بيشتر مطالعات اوليه سايش، با توجه به خواص
نه چندان مناسب رزينهاي اوليه معرفي شده، مربوط به سايش
مواد ترميمي به ويژه گلاس آينومرها و رزينها ميباشد. Momoi
و همكاران[19 [ در بررسي آزمايشگاهي به بررسي ميزان سايش
خمير دندان بر دو نوع گلاس آينومر رزين مديفايد، گلاس آينومر
معمولي، آمالگام و كامپوزيت رزين هايبريد پرداختند. نمونهها پس
از قرارگيري در معرض 20000 حركت رفت و برگشتي مسواك،
مورد آزمايش پروفيلومتري و بررسي SEM قرار گرفتند. در نهايت
نتايج نشان داد مقاومت به سايش گلاسهاي رزين مديفايد نسبت
به انواع معمولي گلاس كمتر ميباشد.
Davis و Winter]20 [ در مطالعه آزمايشگاهي ميزان
سايش عاج و ميناي حاصل از مسواك زدن ( با و بدون خمير
دندان) را پس از قرارگيري در معرض اسيد مواد غذايي بررسي
نمودند. در اين مطالعه نيز از روش پروفيلومتري سطحي براي
بررسي ميزان سايش استفاده شد. نتايج اين مطالعه نشان داد
دندانها از فردي به فرد ديگر تفاوت زيادي در ميزان مقاومت به
حملات اسيدي نشان ميدهند.
Svinnseth و همكاران[21 [ تحقيقي در ارتباط با
سايندگي 23 نمونه خمير دندان موجود در بازار اروپا، و ارتباط
آن با ميزان pH خميردندان انجام دادند. در اين مطالعه از
روش پروفيلومتري استفاده شد. نمونههاي عاجي وارد مرحله
سايش شدند؛ سپس ميزان سايندگي هر خمير دندان نسبت به
يكي از آنها كه به عنوان مرجع در نظر گرفته شده بود،
گزارش گرديد. نتايج اين مطالعه نشان داد تفاوتهاي معنيدار
متعددي ميان خمير دندانهاي مختلف وجود دارد . همچنين
ميان اسيديته و ميزان سايندگي خمير دندانها رابطه
معنيداري وجود دارد.
Stookey و همكاران[17 [ تأثير رنگدانهبرداري و ارتباط آن
با سايش خمير دندان را بر روي ميناي دندان مورد آزمايش قرار
دادند. اين مطالعه بر روي 24 نمونه به دست آمده از دندانهاي
گاو انجام شد. رنگدانهگذاري نمونهها طي 4 روز انجام شد و
سپس همه تحت تست سايش قرار گرفتند . نتايج نشان داد با
افزايش ميزان سايندگي، ميزان برداشت رنگدانه توسط خمير
دندان افزايش مييابد.
در مطالعه Addy و همكاران[22 [ نشان داده شد كه خمير
(RDA يا Radioactive dent in abrasivity ) با دندان
،بالاتر سايش بيشتري را نسبت به خمير دندان با RDA
پايينتر ايجاد ميكند.
با اين وجود، كمبود مطالعاتي از اين دست در كشور ما احساس
ميگردد. اين مسأله به ويژه با توجه به توليد انبوه انواع اين
محصولات و به دنبال آن مصرف گسترده اين خمير دندانها با
وجود فقدان مطالعات علمي مناسب در مورد آنها، اهميت ويژه اي
پيدا ميكند. از آنجا كه تاكنون مطالعات محدودي در مورد قدرت
سايندگي خمير دندانهاي موجود در بازار ايران به ويژه انواع توليد
داخلي و مقايسه آنها با مشابههاي خارجي صورت گرفته است،
بنابراين در اين تحقيق تأثير 3 نوع خمير دندان ايراني و 1 نوع
خمير دندان مشابه خارجي استاندارد بر سايش ميناي دندان بررسي
شد. خمير دندانهاي مورد مطالعه از رايجترين خمير دندانهاي
مصرفي در ايران بودند.
مواد و روشها
دندان قدامي سالم كشيده شده، داراي سطح مينايي سالم، بدون
هرگونه پوسيدگي، ترك، تغيير رنگ و نقايص مينايي، كه از افراد
40 -35 ساله داراي شرايط سيستميك نرمال به دست آمده بودند،
صورت گرفت. نمونهها به چهار گروه ششتايي تقسيم شدند.
نمونهگيري به صورت آسان ( Convenient (از بيماران
مراجعه كننده به مطبها و كلينيكهاي سطح شهر اصفهان به
دست آمد . به اين ترتيب كه با هماهنگي مطبها و
كلينيكهاي سطح شهر، دندانهاي قدامي كه واجد شرايط ذكر
شده بودند پس از كشيده شدن در محلول گليسيرين و تيمول
0/2 درصد نگهداري شدند. سلامت نمونهها به صورت چشمي
زير نور يونيت و با استفاده از سوند بررسي گرديد.
دندانهاي جمعآوري شده با ديسك فلزي الماسي دو طرفه
( Mini flex diamond disk; Brasseler, lemgo, Germany)
و همراه پوآر آب و هوا در ابعاد mm 3 × 5 × 5 برش داده
شدند؛ به طوري كه در سطح رويي ميناي سالم وجود داشته
باشد؛ سپس سطح مينا با استفاده از فرزهاي الماسي
و آب همراه به) Fine and coarse, D&Z, Germany)
لاستيكهاي پرداخت كامپوزيت سبز و سفيد
در ) Green&white Rubber point, Victory, Brazil)
غياب آب، به مدت 30 ثانيه پاليش شدند. نمونهها بعد از آن
با سمبادههاي مخصوص پاليش ( carbide Silicon
با ترتيب به ) Abrasive paper, Kingcattle, USA
درجه هاي (grit ( 400 و 600 به مدت 60 ثانيه براي هر نمونه، در
حد ميكرومتر صاف شدند تا دستگاه پروفيلومتر بتواند روي آنها
حركت كند. نمونههاي برش داده شده در قالبهايي دايرهاي شكل
به قطر mm 25 و ضخامت mm 6 ، در داخل رزين آكريل فوري
Acropars 200 without cadmium, Marlik Co, Tehran, )
Iran ،(طوري مدفون گرديدندكههم سطح با آكريل باشند.
لازم به توضيح است كه نمونههاي آماده شده قبل از ورود به
هر مرحله ابتدا به مدت 30 ثانيه با نرمال سالين شسته شده و به
مدت 15 ثانيه با پوآر هوا خشك شدند.
اندازهگيري پروفايل سطحي اوليه نمونهها، با استفاده از دستگاه
(Taylor hobson ouo, Leicester, England) پروفيلومتر
صورت گرفت . با قرارگيري نمونهها زير دستگاه، حركت سوزن
الماسي پروفيلومتر به اندازه mm 4 روي كي خط فرضي از هر
نمونه، پروفايل سطحي اوليه آن را به صورت عددي بر حسب
ميكرون در دستگاه نشان داد. اين كار روي دو خط فرضي موازي
كه در فاصله mm 2 از هم قرار داشتند، انجام گرفت و ميانگين
اعداد به دست آمده از پروفايل در دو خط به عنوان پروفايل
سطحي اوليه هر نمونه بر حسب ميكرومتر در نظر گرفته شد . در
ضمن بايد خاطر نشان كرد كه در اين راستا 2 عدد از نمونهها كه
اعداد پروفيلومتري اوليه آنها تفاوت فاحشي با ساير نمونهها
داشت حذف شدند و توسط نمونههاي ديگر جايگزين شدند .
بعد از ثبت اوليه پروفايل، اعداد به دست آمده از كوچك به
بزرگ مرتب شده و در 6 گروه 4 تايي قرار گرفتند. سپس از هر
گروه، يك نمونه به صورت تصادفي انتخاب گرديد، وارد
دستهبندي جديد شد و 4 گروه 6 تايي از نمونهها به دست آمد.
اين اقدام باعث كاهش اختلاف اعداد پروفيلومتري در گروههاي
به دست آمده ميشد. نمونههاي گروهها به صورت A، B، C و D
كدگذاري شدند و مسير حركت دستگاه پروفيلومتري و مسواك
(كه عمود بر يكديگر بودند) علامتگذاري شد.
سايش بر روي نمونهها به روش 3 جسمي يعني با حضور
خمير دندان، ميناي دندان و مسواك، به صورت حركات رفت و
برگشتي جلو وعقب با دستگاه ( Downers, Enterprises Sabri
از. گرفت انجام V 8cross brushing (Grove, IL, USA
آنجايي كه مسير حركت پروفيلومتر بايد بر مسير سايش عمود
باشد، نمونهها با 90 درجه چرخش طبق علامتگذاري قبلي، در
اين دستگاه تنظيم شدند. روي اين دستگاه، همزمان 8 مسواك
قرار) 411 classic, America ) G.U.M مسواك از Soft نوع
گرفت و نمونهها زير مسواكها در جايگاه خاص خود ثابت شدند.
مقدار g 20 از هر كدام از خمير دندانها با ml 140 آب به مدت 5
دقيقه حل شده و به همراه ml 10 سديم كربوكسي متيل سلولز
5 /0 درصد ( به عنوان بزاق مصنوعي) در لولههاي شيشهاي
خاصي به صورت محلول در مجاورت مسواك و نمونهها قرار
گرفت. براي گروههاي چهارگانه مطالعه، به ترتيب از خمير
پونه، Signal whitening ( Unilever Co, India ) دندانهاي
Toliddaru ) پاوه)، Goltash Co, Isfahan, Iran ) رنگ 3
صحت و) Co, Tehran, Iran
(Iran, Tehran, Co Sedresehhat (استفاده گرديد كه اجزاي
تشكيل دهنده هر كدام از آنها در جدول شماره 1 به تفكيك آمده
است. براي كورسازي مطالعه خمير دندانهاي مورد استفاده در
مطالعهدر تيوبهاي بينامو نشان قرار داده شدوكدگذاري گرديد.
مسواكهاي مورد استفاده با نيروي g 130 بر روي نمونهها
تنظيم شد و سايش با حركت جلو و عقب مسواكها بر روي
نمونه اه شروع گرديد. تعداد حركات رفت و برگشتي مسواكها
15 هزار دور ( Stroke ( و با سرعت 100 دور در دقيقه تنظيم
شد كه معادل 150 دقيقه مسواك زدن است.
پس از اتمام مرحله سايش، اندازهگيري پروفايل سطحي ثانويه
نمونهها در دستور كار قرار گرفت. بدين منظور نمونهها بعد از شسته
و خشك شدن، دوباره با يك چرخش 90 درجهاي به همان حالت
اول، زير دستگاه پروفيلومتر قرار گرفتند و ميانگين پروفايل سطحي
ثانويه هر نمونه، دوباره بر روي دو خط فرضي به همان روش
توضيح داده شده در اندازهگيري پروفايل سطحي اوليه، به دست آمد.
تجزيه و تحليل دادهها توسط نرمافزار SPSS و آزمونهاي آماري
آناليز واريانس كي طرفه ( ANOVA way One (و آناليز واريانس
دادههاي تكراري ( ANOVA measures Repeated (صورت
.(α = /0 05 ) گرفت
جدول 1 . تركيبات خمير دندانهاي مورد مطالعه بر اساس مشخصات ذكر شده توسط كارخانه سازنده
نوع خمير دندان تركيبات
whitening Signal سوربيتول، آب، سيليكاي هيدراته، كلسيم كربنات، سديم منوفلورو فسفات، سديم لوريل فسفات، سديم ساخارين، متيل پارابن، آروما،
تري سديم فسفات، سلولز، پروپيل پارابن، گليسرين.
پونه سه رنگ سوربيتول، آب، سيليكا، CMC ،سديم لوريل فسفات، اسانس، تيتانيومدياكسايد، سديم منو فلوروفسفات، سديم ساخارين، متيل
پارابن، تري كلوزان، گليسرين، رنگ، P.P.S.T.
پاوه سيليكوندياكسايد، سوربيتول 70 درصد، گليسرين، ديكلسيمفسفاتديهيدرات، سديم كربوكسي متيل سلولز، سديم ساخارين،
سديم منو فلوروفسفات، سديم لوريل فسفات، پارابن 0/1 درصد، اسيد سيتريك، اسانس مجاز آرايشي، آب ديونيزه.
صحت كربوكسي متيل سلولز، سديم لوريل فسفات، سديم منو فلوروفسفات، سديم پيروفسفات، دي كلسيم فسفات دي هيدرات، سوربيتول،
آب، سديم ساخارين، متيل پارابن، پروپيل پارابن، طعم نعناع.
جدول .2 ميانگين پروفايل اوليه، ثانويه، اختلاف محاسبه شده آنها و انحراف معيار به تفكيك نوع خمير دندان ( بر حسب ميكرومتر)
قبل از سايش نوع خمير دندان
ميانگين ± انحرافمعيار
پس از سايش
ميانگين ± انحرافمعيار
ميانگين اختلاف پروفايل اوليه و
ثانويه ± انحرافمعيار
/0 44 ± /0 24 /4 59 ± /2 10 /4 15 ± /2 11 سفيدكننده سيگنال
/0 49 ± /0 69 /4 61 ± /1 77 /4 11 ± /1 97 رنگ 3 پونه
/0 56 ± /0 45 /4 56 ± /2 24 /4 00 ± /1 95 پاوه
/0 35 ± /0 31 /4 22 ± /1 91 /3 87 ± /1 82 صحت
0
1
2
3
4
5
ميزان سايش (ميكرومتر)
سيگنال سفيد
كننده
صحت پاوه پونه سه رنگ
خميردندان
سايش اوليه
سايش ثانويه
اختلاف قبل و بعد از سايش
نمودار .1 نمايش ميانگينهاي ثبت شده با پروفيلومتر قبل و بعد از عمليات سايش و اختلاف آنها به تفكيك براي هر يك از گروههاي
آزمايشي (بر حسب ميكرومتر)
يافتهها
دادههاي مربوط به ميانگين و انحراف معيار پروفايلهاي اوليه و
ثانويه و اختلاف آنها براي هركدام از خمير دندانهاي مورد
آزمون در جدول 2 آورده شده است.
آزمون آناليز واريانس دادههاي تكراري
(ANOVA measures Repeated (نشان داد بين
ميانگينهاي پروفيلومتري قبل و بعد از سايش، تفاوت
معنيداري وجود دارد (001 0 < /value p .(همچنين اثر نوع
خمير دندان معنيدار نبود ( 991 = 0 /value p .(طبق آزمون
آناليز واريانس يك طرفه (ANOVA way-One (بين
ميانگين اختلاف قبل و بعد از سايش بين 4 گروه، تفاوت
معنيداري وجود نداشت ( 883 0 = /value p .(ميانگين
اندازهگيريهاي پروفيلومتري ثبت شده قبل و بعد از مرحله
سايش ( بر حسب ميكرون) و اختلاف اين دو اندازهگيري به
تفكيك براي هر كي از 4 گروه آزمايشي 4 )نوع خمير دندان
مورد آزمايش) در نمودار 1 نشان داده شده است.
بحث
تركيب خمير دندانها از زمان معرفي آنها، دستخوش تغييرات
بسياري گرديده است. خمير دندانها از ابتدا براي مقاصد
گوناگون و انتقال انواع مواد دارويي، مواد پيشگيريكننده از
پوسيدگي ( مانند تركيبات فلورايددار)، انواع يونها و غيره به
محيط دهان، مورد استفاده قرار گرفتهاند[23 ،11 [. تحقيقات
زيادي نيز تأثيرات گوناگون آنها را مورد ارزيابي قرار دادهاند. با
وجود اين مسأله، بخش تقريباً ثابت در تركيب بيشتر خمير
دندانها، ماده ساينده آن ميباشد.
خمير دندانهاي استفاده شده در اين مطالعه سه نوع خمير
دندان ايراني و يك نوع خمير دندان خارجي بودند كه انتخاب اين
محصولات به دلايل زير بود:
.1 خمير دندانهاي پونه سه رنگ، پاوه و صحت جزء
محصولات جديد توليد شده در ايران هستند كه
مطالعات آكادميك زيادي روي آنها انجام نشده است.
.2 ظهور محصولات جديدي از اين دست و تبليغات فراواني
كه در مورد سفيد كردن بيشتر دندانها صورت
ميگيرد و نيز تجويز اين نوع محصولات توسط
دندانپزشكان، ضرورت بررسي اين محصولات را بيش
از پيش نشان ميدهد.
با توجه به آزمايشگاهي بودن مطالعه و براي كنترل هرچه
بهتر عوامل مخدوشگر احتمالي اقدامات زير انجام شد:
انتخاب دندانهاي قدامي سالم از افراد40 -35 ساله، انجام
مراحل يكسان پاليش و صاف كردن نمونهها در حد ميكرون و
ايجاد سطح كاملاً صاف زير سطح مينايي ( surface Sub،(
گروهبندي نمونهها بر اساس اعداد پروفايل اوليه به دست آمده و
سپس انتخاب تصادفي از بين آنها براي گروههاي مورد نظر . در
طرح حاضر جهت همسانسازي هر چه بيشتر شرايط، اعمال
سايش در همه نمونهها با يك نوع مسواك، مدت زمان، نيروي
كنترل شده و شرايط آزمايشگاهي يكسان، صورت گرفت.
همچنين براي ارزيابي پروفايل سطحي هر نمونه، هم قبل از ايجاد
سايش و هم بعد از آن، هر نمونه 2 مرتبه ( در 2 خط موازي به
فاصله 2 ميليمتر) پروفيلومتري شدند و سپس ميانگين اين دو
مقدار به عنوان پروفايل سطح محاسبه گرديد. تعداد دفعات
اندازهگيري در مطالعات مختلف، متفاوت است و ميتواند
بر دقت نهايي نتايج، تأثير بگذارد.
تفاوت ميزان سايش خمير دندانها بستگي به نوع و سختي
اجزاي ساينده، اندازه آنها، شكل و درصد آنها در خمير دندان
دارد[24 [.
نوع ماده ساينده در خمير دندانهاي استفاده شده در اين
مطالعه بدين ترتيب بود: سيگنال حاوي كلسيم كربنات و سيليكا،
پونه 3 رنگ حاوي سيليكا، پاوه و صحت حاوي
ديكلسيمفسفاتديهيدرات بودند.
از عوامل ديگري كه ميتوانند در ميزان سايش خمير
دندانها تأثير داشته باشند، ميتوان وجود تركيبات ديگر خمير
دندانها و نيز تأثير pHهاي متفاوت را نام برد . نتايج مطالعه
Ranjitkar و همكاران[25 [ نشان داد كه كاربرد بعضي از مواد
در خمير دندانها ( مثل گليسرول) و عوامل لوبريكنت ديگر در
داخل خمير دندانها و ميزان آنها، ميتوانند به خاطر ايجاد
خاصيت لغزشي و كم كردن اصطكاك، باعث تأثيراتي در ميزان
سايش خمير دندانها شوند.
در مطالعه غفورينيا[26 ،[ميزان سايش در گروهي كه از
Casein phosphopeptid-Amorphous calcium تركيب
phosphate ) ACP-CP (و فلورايد با هم استفاده شده بود، به
طور معنيداري از گروههاي ديگر كمتر بود و اين نشانگر آن
است كه احتمال دارد كاربرد هر نوع تركيبي در خمير دندانها بر
سايش آنها تأثيرگذار باشد. در مورد اين عوامل مطالعات زيادي
انجام نشده است و فقط به صورت فرضيه ميتوان در مورد آنها
صحبت نمود.
در مطالعه موسيزاده و مدني[27 [كه بر روي ميزان سايش
ناشي از 2 نوع خمير دندان ايراني و 2 نوع خمير دندان خارجي بر
روي ميناي دندان انجام گرفت، نتايج بيشترين سايش را در گروه
خمير دندان سفيدكننده پونه و كمترين سايش را در گروه خمير
دندان ضد حساسيت پونه نشان داد. نكته قابل توجه، ايراني بودن
هر دو اين محصولات در دو سر طيف است. در عين حال دو
محصول خارجي ( Sensodyne و White 3D Crest (هر دو
ميزان سايندگي تقريباً مشابهي را نشان دادند. البته اين مشابهت
ممكن است كمي در تناقض با اعداد RDA گزارش شده براي اين
دو خمير دندان باشد. بر اساس معيار RDA اين دو خمير دندان،
Sensodyne با RDA حدود 79 با بيشتر محصولات شركت
Crest به ويژه نمونههاي سفيد كننده آن مانند
كه Crest multicare whitening و Crest extra whitening
در مورد آنها به ترتيب RDA حدود 130 و 144 گزارش
گرديده است، تفاوت مشهودي را نشان ميدهد[28 [. اين مسأله
ميتواند نشان دهنده تفاوت حساسيت دو روش اندازهگيري
پروفيلومتري و RDA و يا تفاوت نحوه اندازهگيري ميزان
سايش با آنها باشد. واقعيت آن است كه دستگاه پروفيلومتري
بيشتر خشونت سطحي نمونهها را اندازهگيري ميكند، اما
هنگامي كه پروفايل نمونهها قبل و بعد از سايش اندازهگيري
ميشود، اختلاف به دست آمده از اين اعداد به عنوان شاخص
سايش در نظر گرفته ميشود[27 [.
در اين مطالعه ميزان سايش مشاهده شده پس از استفاده از
چهار نوع خمير دندان تفاوت معنيداري نداشت، همچنين اثر نوع
خمير دندان معنيدار نبود.
با توجه به عوامل مؤثر ذكر شده در سايش خمير دندانها،
علت عدم وجود اختلاف معنيدار بين خمير دندانهاي مورد
مطالعه را ميتوان به عوامل زير مرتبط دانست:
.1 تقريباً تمام كارخانههاي ايراني و خارجي براي استفاده از
مواد ساينده در خمير دندان از منابع معتبر جهاني استفاده ميكنند
كه در اين منابع براي به كار بردن مواد ساينده در خمير دندان
يك محدوده مشخصي در نظر گرفته شده است[30 ،29 [.
.2 كارخانههاي مختلف تقريباً تمام مواد اوليه خود براي خمير
دندانها را از چند كارخانه معتبر در دنيا تهيه ميكنند كه اين
كارخانهها استانداردهاي لازم را رعايت ميكنند. بنابراين اختلاف
كيفي خاصي بين مواد اوليه مشاهده نميشود.
.3 سازمان تاندارداس ملي ايران براي ميزان سايندههاي
موجود در خمير دندانهاي ساخت داخل و همچنين خمير
دندانهاي خارجي وارد شده استانداردهاي خاصي را در نظر
ميگيرد . همچنين در يك سال اخير استاندارد جديدي وضع
گرديده كه تأكيد بر اندازهگيري سايش به روش پروفيلومتري
دارد.
در يك مطالعه نشان داده شد كه اندازهگيري راديواكتيو يا
همان RDA و روش پروفيلومتري، روشهاي دقيقتري براي
بررسي قدرت سايندگي خمير دندانها هستند[31 [ و به خاطر
پرهزينه بودن و دسترسي مشكل به روش RDA[ 3 ]به ويژه در
ايران، امكان استفاده از آن در طرح حاضر مقدور نبود. در اين
تحقيق از روش پروفيلومتري كه نسبت به روش اندازهگيري
كاهش جرم نمونهها ( بيشترين روشي كه تا به امروز در مطالعات
سايش خمير دندانها در ايران استفاده شده است) روش
دقيقتري است و استفاده از آن تاكنون در كشور ما گزارش نشده
است، استفاده شد. همچنين بايد گفت روش پروفيلومتري يكي از
پركاربردترين روشهايي است كه در حال حاضر در مطالعات
سايش در دنيا به كار ميرود[32 .[مزاياي مهم اين روش، دقيق
بودن آن نسبت به ساير روشها و همچنين عدم تخريب سطح
هنگام اندازهگيري ( بر خلاف روشهايي مانند SEM (ميباشد.
اين مسأله به ويژه در تحقيقات دندانپزشكي كه نياز به
اندازهگيري ميزان سايش در چند مرحله دارد، اهميت پيدا
ميكند[33 .[قابل ذكر است يكي از روشهاي اندازهگيري
ديگري كه توانايي بررسي سايش در چند فاز را دارند، روش
بررسي سختي سطح ( hardness Surface (ميباشد كه روش
پروفيلومتري هم دقت بهتري نسبت به آنها دارد و هم روش
مقرون به صرفهتري است ]3 . ]
امروزه روشهاي استاندارد و پذيرفته شدهاي جهت ارزيابي
سايش حاصل از خمير دندانها وجود دارد. اغلب اين روشها از
تعداد زياد حركات مسواك بر روي بافت دنداني آغشته به خمير
دندان استفاده ميكنند. در بيشتر موارد تعداد حركات مسواك در
يك مطالعه برابر با ماهها و گاهي سالها مسواك زدن در شرايط
كلينيكي و توسط بيمار ميباشد[34 .[در اين مطالعه تعداد حركات
مسواك بر روي نمونهها 15000 دور انتخاب گرديد كه تا حدي
برابر با 18 ماه مسواك زدن توسط يك فرد ميباشد . البته انتخاب
دور بالا براي اين آزمون بيشتر به خاطر بالا بودن مقاومت
سايشي ميناي دندان نسبت به عاج و ساير موادي ميباشد كه در
مطالعات استفاده ميشوند.
با اين وجود، با در نظر داشتن شرايط موجود به نظر ميرسد
مطالعات كلينيكي vivo in در زمينه سايش دنداني تقريباً غير
ممكن باشد. اين مسأله از آنجايي ناشي ميشود كه اندازهگيري
ميزان سايش در شرايط كلينيكي نيازمند پيگيري و فالواپ بيمار به
فواصل زماني طولاني در حد سالها ميباشد[35 [. در اين شرايط
با توجه به مولتي فاكتوريال بودن سايش و دخيل بودن عواملي به
غير از خمير دندان در ايجاد سايش، دخيل بودن مكانيسمهاي
گوناگوني از جمله Abrasion ،Attrition و Erosion در ايجاد
سايش و غيره، كنترل عوامل مخدوشگر اين گونه مطالعات دور از
دسترس به نظر ميرسد[36 ،34 .[در نهايت با وجود امكاناتي كه
تا به امروز جهت اندازهگيري ميزان سايش به كار ميرود،
اندازهگيري داخل دهاني سايش، آن هم با توجه به عدم دسترسي
به نقاط مرجع ثابت در محيط دهان امكانپذير نخواهد بود[36 .[
در يك مطالعه آزمايشگاهي نشان داده شد كه يم زان سا شي
خم ري دندانها كمي بيشتر از حد واقعي نشان داده يم شود. اين
مسأله ميتواند ناشي از عدم بازسازي كامل شرايط محيط دهان در
مطالعات vitro in و از جمله عواملي مانند عدم شكلگيري پليكل
و پلاك پوشاننده دندان، عدم حضور جمعيت باكتريايي و اثرات آن،
عدم حضور بافت نرم، بزاق و غيره در شرايط آزمايشگاهي
باشد
جهت تخمين ميزان دقيق سايش خمير دندان طي زمان مناسب
نباشند، ولي در عين حال اين نتايج ميتوانند جهت مقايسه عملكرد
مقادير سايش خمير دندانها با يكديگر به كار روند از
محدوديتهاي اين مطالعه ميتوان به حجم نمونه پايين، كم بودن
تعداد پروفيلومتري نمونهها و محدود شدن تست ايجاد سايش به
يك دور ثابت (15000 دور) اشاره نمود.
نكته قابل توجهي كه نبايد آن را ناديده گرفت، اين است
كه در اين مطالعه ميزان سايش ميناي دندان، مورد بررسي قرار
گرفته است. اين مسأله از آنجا اهميت دارد كه در اصل ميزان
سختي مينا از مواد ساينده موجود در خمير دندانها بيشتر است،
در حالي كه در مورد عاج دندان عكس اين مطلب صدق
ميكند[39 .[از سوي ديگر، مواد شوينده موجود در خمير
دندانها نيز ممكن است منجر به حل شدن تدريجي ماتريكس
كلاژني شوند كه اين بافت كلاژني در عاج، اهميت بسيار
بيشتري دارد[34 .[بنابراين در شرايط نرمال كه خمير دندان با
ميناي دندان تماس دارد اين نتايج صادق است ولي در صورت از
بين رفتن اين سد و تماس خمير دندان با سطوح عاجي بايد انتظار
رفتار كاملاً متفاوتي را داشت. در اين صورت ممكن است حتي
تفاوتهاي كوچك ميان خمير دندانها، با شدت بيشتري بروز
نمايند . همچنين در بعضي از مطالعات، نمونهها از كامپوزيت يا
آكريل تهيه شدهاند كه ممكن است به نظر آيد كه يكسان بودن
مواد تشكيل دهنده آنها مزيتي در كم كردن عوامل مخدوشگر
مطالعه و تكرارپذير بودن آنها باشد؛ ولي بايد توجه كرد كه هدف
مطالعه حاضر از انتخاب ميناي دندان، نزديكتر كردن مطالعات
انجام شده به شرايط محيط دهان بوده است.
نتيجهگيري
با توجه به يافتههاي مطالعه حاضر، تفاوت معنيداري ميان سايش
مينايي خمير دندانهاي ايراني و خارجي وجود نداشت.
